بهزاد رنجبر: یکی از چالش‌های فعلی اقتصاد ایران میزان اشتغال است.از منظر اقتصادی بین رشد اقتصادی و افزایش اشتغال رابطه وجود دارد و رشد اقتصادی و افزایش اشتغال به‌طور همزمان اتفاق می‌افتد. در این میان کارخانه‌های صنعتی یکی از محل‌های اصلی افزایش اشتغال هستند.
تازه‌ترین اطلاعات از وضع اشتغال‌زایی کارخانه‌های صنعتی در ایران نشان می‌دهد در یک دهه گذشته ۵صنعت بیشترین میزان اشتغال را در میان همه صنایع داشته‌اند و در این میان رتبه نخست اشتغال‌زایی به صنعت تولید مواد غذایی اختصاص دارد.
طبق تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس صنعت مواد غذایی و آشامیدنی با ۱۷درصد، بیشترین سهم از شاغلان کارگاه‌های صنعتی را به‌خود اختصاص داده است. با وجود اینکه در هر کارگاه از این گروه به‌طور متوسط ۵۹نفر شاغل هستند اما به‌دلیل تعداد بالای واحدهای فعال در این صنعت در مجموع گروه محصولات غذایی و آشامیدنی سهم بالایی از اشتغال صنعتی را به‌خود اختصاص داده است.
درحال حاضر ۵هزارو ۱۵۷واحد صنعتی فعال صنعتی در بخش مواد غذایی و آشامیدنی در ایران فعال هستند. دومین صنعت اشتغال‌زا دریک دهه گذشته گروه فرآورده‌های معدنی غیرفلزی بوده است که در مجموع ۱۳درصد از کل شاغلان صنعتی در این گروه مشغول به فعالیت هستند. در این صنعت نیز در هر کارگاه به‌طور متوسط ۴۳نفر شاغل هستند اما به‌دلیل تعداد زیاد واحدها که شامل ۵هزارو ۳۵۳کارگاه صنعتی هستند درمجموع اشتغال بالایی در این صنعت ایجاد شده است.
تولید فلزات پایه، صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری، و تولید فرآورده‌های لاستیکی و پلاستیکی نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند که هریک بیش از ۶درصد از اشتغال بخش صنعت را تأمین می‌کنند.
آمارها همچنین نشان می‌دهد در برخی صنایع، متوسط تعداد شاغلان در هر واحد صنعتی بالاست اما تعداد واحدهای فعال در این صنایع بسیار کم است و واحدهای فعال در این صنایع، واحدهای صنعتی بزرگ مقیاس هستند.
مثلاًدر تولید محصولات از توتون و تنباکو متوسط تعداد شاغلان در هر کارگاه ۳۰۹نفر است. بعد از آن در صنعت تولید وسایل نقلیه موتوری، به‌طور متوسط، ۱۷۹نفر، صنعت تولید تجهیزات حمل‌ونقل ۱۴۰نفر، تولید کک و فرآورده‌های نفتی ۱۳۹نفر و صنایع فلزات اساسی نیز ۱۳۷نفر اشتغال دارند.
کارخانه‌ها چه افرادی را استخدام می‌کنند؟
بخش اصلی افراد شاغل در بخش صنعت را کارگران ساده تشکیل می‌دهند. طبق آخرین آمارها ۳۱.۳درصد کل نیروی کار در بخش صنعت را کارگران ساده تشکیل می‌دهند و بعد از آن کارگران ماهر با ۲۹.۲درصد در رتبه بعدی قرار دارند. در این میان سهم تکنیسین‌ها ۷.۶درصد و مهندسان ۸درصد است و بقیه شاغلانی را که در کارخانه‌های صنعتی فعالیت می‌کنند، شاغلان غیرتولیدی تشکیل می‌دهند.
هرچند در طول سال‌های گذشته سهم تکنیسین‌ها و مهندسان از شاغلان تولیدی اندکی افزایش یافته است اما همچنان بخش عمده نیروی کار شاغل در بخش صنعت را افرادی تشکیل می‌دهند که تحصیلات دیپلم و کمتر از دیپلم دارند. در حال حاضر ۴۰درصد شاغلان بخش صنعت دارای دیپلم و ۲۵درصد کمتر از دیپلم هستند.
این اطلاعات نشان می‌دهد بخش صنعت بیشتر نیروی کارساده با تحصیلات پایین جذب می‌کند و تقاضای کارخانه‌های صنعتی برای استخدام نیروی کار بالاتر از لیسانس بسیار اندک است.
ضرورت تغییر الگوی صنعتی‌سازی
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد با وجود اینکه سطح اشتغال در صنایع ایران در طول چند سال گذشته اندکی رشد کرده اما رشد صنعتی در ایران، اشتغال‌زا نبوده و تقاضای کافی برای استخدام نیروی کار ایجاد نکرده است. به بیان دیگر ساختار صنعت در ایران در وضع فعلی اشتغال‌زایی پایینی دارد. نتایج مطالعات انجام شده نشان می‌دهد به ازای هر۱۰درصد افزایش در ارزش افزوده بخش صنعت به‌طور متوسط ۴/ ۲درصد تقاضا برای نیروی کار جدید ایجاد می‌شود.
براساس آخرین نماگرهای بانک مرکزی رشد بخش صنعت و معدن در سال ۱۳۹۹بالغ بر ۷/۷درصد و در ۱۴۰۰به میزان ۳درصد بوده است. بر این اساس، انتظار بر این است که تعداد شاغلان بخش صنعت درسال ۱۳۹۹حدود ۸۵/۱درصد و در سال ۱۴۰۰حدود ۷۴/ ۰ درصد اضافه شده باشد.
این میزان افزایش در شاغلان صنعتی در مقایسه با نیاز بازار کار ایران ارقام بالایی نیست و نشان می‌دهد ساختار صنعتی‌سازی در ایران نیاز به بازنگری دارد. به زعم مرکز پژوهش‌های مجلس علت اصلی این موضوع آن است که ساختار صنعت در ایران از منظر تولید و سرمایه‌گذاری با اهداف اشتغال‌زایی تناسب ندارد، زیرا عمده سرمایه‌گذاری‌ها در بخش مواد و محصولات شیمیایی و تولید فلزات پایه انجام شده است و صنایع اشتغال‌زا در رده‌های بعدی قرارگرفته‌اند.
بر همین اساس به‌نظر می‌رسد تکمیل زنجیره ارزش صنایع پایین دست صنایع شیمیایی، خودرو و قطعات و صنایع معدنی فلزی و غیرفلزی می‌تواند به افزایش اشتغال در بخش صنعت منجر شود.
نظر شما